Сталовічы - аграгарадок ў Баранавіцкім раёне Брэсцкай вобласці Рэспублікі Беларусь. Цэнтр Сталовіцкага сельсавета.

Размешчаны ў 6 км паўночней горада Баранавічы, лічачы ад найблізкай кропкі горада. Насельніцтва 639 чалавек (2005 г).

Сталовічы - вёска, некалі былая заможным мястэчкам з цікавай і багатай гісторыяй. Зрэшты, часцей у гістарычных дакументах назва вёскі згадваецца як Стволовичи. Існуе і адпаведная легенда. Яна распавядае, што назва гэта паўстала яшчэ ў пару татара-мангольскага іга. Аднойчы татары аблажылі горад Слуцк. Доўга і цяжка доўжылася аблога. Абаронцы горада ўжо гублялі надзею, калі аднаму з іх прыйшла ў галаву выратавальная ідэя. Татары пакланяліся жывому ідалу - залатому барану. Было вырашана выкрасці яго і пазбавіць захопнікаў бажаства, унёсшы тым самым сумятню ў іх паганскія душы. Цёмнай ноччу праніклі ўнутр смелыя гараджане да шатра, у якім трымалі барана, забілі ахову, схапілі ідала і кінуліся бегчы. Доўга сыходзілі ад пагоні. Глядзяць, а баран-то ўжо ніякай і не залаты: абцёрся ў дарозе, страціў пазалоту. Стомленыя начнымі подзвігамі байцы вырашылі павячэраць баранінай і зарэзалі ідала. Там, дзе яны сталаваліся, і варта сягоння вёска Сталовічы.

Першапачаткова з'яўляўся ўласнасцю Вялікага Княства літоўскага, потым прыналежаў Няміру Разановічу (XV стагоддзе), з XVI стагоддзі Мікалаю Радзівілу Сіротцы, які пабудаваў тут драўляную капліцу. Яго сын стаў паслушнікам у Мальтыйскім ордэне і ў 1609 г. адкрыў у Сталовічахкамандорыю гэтага ордэна (існавала яна да часоў апошняга караля Рэчы паспалітай і вялікага князя С. Панятоўскага). Тады быў тут пабудаваны драўляны касцёл. У 1639 г. на яго месцы была збудавана каменная капліца, а ў 1736 г. - заснаваны каменны касцёл, будаўніцтва якога скончылася ў 1743 г. У 1771 г. у бою пад Сталовічамі расійскія войскі пад камандаваннем А. В. Суворава разграмілі атрады Рэчы паспалітай, якія ўзначальваў вялікі гетман ВКЛ М. К. Агінскі.

Пасля 2-го раздзелу Рэчы паспалітай (1793) Сталовічы увайшлі ў склад Расійскай імперыі як гарадок, цэнтр воласці Наваградскага пов. Слонімскай, з 1797 г. Літоўскай, з 1801 г. Гарадзенскай, з 1842 г. Менскай губерняў. Працавалі тут пошта, карчма, стаяў ваенны гарнізон. У 1814-1815 гг. у ваеннай частцы служыў будучы дзекабрыст К. Ф. Рылееў. У 1867 г. было ў гарадку 102 хаты, 523 жыхароў, працавалі народнае вучылішча, касцёл, царква, адбываліся 2 разы ў год кірмашы. У 1868 г. касцёл быў перароблены ў праваслаўную царкву, у 1879 г. яе прыход налічваў каля 3000 вернікаў (пісьменных было толькі 10 %). Царква мела каля 130 дес. землі, у тым ліку 75 дес. засеянай. Паводле перапісу 1897 г. 123 двары, 150 жылых хат, насупраць вучэльні, 13 крам (крам), царква, сваё кіраванне, адбываліся 2 крмашы ў год. у 1900 г. - да 100 двароў, каля 1000 жыхароў, сваё кіраванне, нар. вучылішча, 3 млыны, 2 цэрквы, 2 хаты малітвы, карчма, некалькі крам.

Напачатку XX стагоддзі ў гарадку было 95 двароў, 858 жыхароў. Побач знаходзіўся маёнтак Сталовічы - 1 двор, 25 жыхароў. З 1921 г. у складзе Польшчы, мястэчка - цэнтр гміны Баранавіцкага пов. Наваградскага выццяў. 116 хат, 678 жыхароў. Побач знаходзіўся фальварак: 3 хаты, 37 жыхароў. З 1939 г. у складзе БССР, 876 жыхароў. з 12.10.1940 г. цэнтр сельскага Новомышского р-на Баранавіцкай, з 8.01.1954 г. Брэсцкай вобл., з 8.07.1957 г. Баранавіцкага р-на. У перыяд Вялікай Айчыннай вайны з канца чэрвеня 1941 г. па 8.07. 1944 г. вёска была акупавана фашыстамі. На франтах загінула 12 жыхароў вёскі. Паводле перапісу 1959 г. - 607, 1970 г. - 765 жыхароў. У 1998 г. - 232 двары, 699 жыхароў, выконком (выканкам) сельсавета, механічная майстэрня, ветэрынарны ўчастак, млын, Хата побыту, сталовая, клуб, бібліятэка, медычная амбулаторыя, аптэка, аддзяленне сувязі, тэлеграф, станцыя, яслі-сад, 3 крамы. Брацкая магіла партызан, помнік землякам, загінулым падчас Вялікай Айчыннай вайны. Помнікі архітэктуры: Успенская Царква 17-18 у. (былая Царква Святога Іяана Хрысціцеля ў Столовичах), касцёл Сэрцы Ісуса канца 19 - нач. 20 у.

Маецца СПК (сельхозкааператыў), дзіцячы сад, аддзяленне сувязі, аддзяленне "Беларусбанка", дом культуры, бібліятэка, ФАП, крамы (прамтавараў і харчовы), сталовая. Да 1953 г. у Сталовічах існавала школа, якая затым была перакладзена ў суседні населены пункт, пасёлакКастрычніцкі, змешчаны ў 1,5 км паўднёвей. Назва школы пры гэтым засталося ранейшым, Столовіцкая сярэдняя школа.

Асноўнай славутасцюаграгарадка Сталовічы з'яўляецца царква Святога Аляксандра Неўскага, першапачаткова пабудаваная ў 1746 году як касцёл Святога Іяана Хрысціцеля. Дадзены храм пабудаваны на месцы каменнай каталіцкай капліцы 1639 года пабудовы. Гэта капліца ўключана ў інтэр'ер захаванага храма ў якасці пресбітэрыя.

Храм быў перададзены праваслаўнай царкве ў другой палове 19-го стагоддзя. Пасля гэтага, у 1868 году ён быў некалькі перабудаваны. Было надбудавана некалькі купалоў. Да нашых дзён гэтыя купалы не захаваліся, яны былі разабраны па прычыне старасці пасля таго, як адзін з іх паваліўся. Такім чынам, на сённяшні дзень, знешняе аблічча храма фактычна цалкам адпавядае яго першапачатковаму гістарычнаму знешнему выгляду. На дадзены момант гэты старадаўні храм у вёсцы Сталовічы нядрэнна адноўлены, і з'яўляецца архітэктурным помнікам 18-го стагоддзя, гісторыка-культурнай каштоўнасцю і цікавай славутасцю Беларусі.

Царква Святога Аляксандра Неўскага

Маецца ў вёсцы Сталовічы і іншая славутасць, а менавіта касцёл Найсвяцейшага Сэрца Ісуса, пабудаваны ў 1911 годзе. Дадзены храм, выкананы з чырвонай цэглы і на сённяшні дзень таксама выдатна адноўлены. Наяўнасць двух такіх розных храмаў, аднаго - старадаўняга і манументальнага, а іншага - маладога і які імкнецца ўвысь, прыцягвае ў вёску Сталовічы шмат турыстаў, якія аддаюць перавагу вандраванні па Беларусі.

Касцёл Найсвяцейшага Сэрца Ісуса

Таксама ў вёсцы Сталовічы маецца і яшчэ некалькі зусім невялікіх славутасцей, а менавіта два будынкі былых млыноў, пабудаваных у канцы 19-го стагоддзя.

Гістарычна так склалася, што наша тэрыторыя, як і ўся наша Беларусь, пастаянна знаходзілася ў гушчы ваенных перыпетый, таму вельмі часта можна сустрэць напамінкі аб ваенных падзей розных гадоў. Так у Сталовічах можна ўбачыць валун з памятным знакам, які распавядае пра бітву паміж войскамі М. Агінскай і А. Суворава. Хоць колькасную перавагу і было на баку Агінскай але Сувораў ужыўшы тактыку начнога бою атрымаў поўную перамогу. За гэта бітва Сувораў атрымаў ордэн Аляксандра Неўскага.

У канцы XVII - пачатку XVIII стагоддзя Сталовічы - цэнтр павета, тут працавалі пошта, карчма, стаяў ваенны гарнізон. У ім у 1814 - 1815 гадах служыў будучы паэт-дзекабрыст Кандрацій Рылееў і нават апісаў сваё вясковае жыццё-быццё ў адным з вершаў.

Яшчэ адна найвядомая гістарычная асоба, напэўна якая пабывала ў Сталовічах, - Тадэвуш Рэйтан. Хоць стопрацэнтнага пацверджання гэтай версіі пакуль няма, многія гісторыкі мяркуюць, што Рэйтан прымаў удзел у бітве, якая адбылася ў 1771 годзе пад Сталовічы паміж войскамі літоўскага гетмана Міхала Казіміра Агінскага і арміяй Суворава. Рускі генерал, які меў пад сваім пачаткам атрад у 800 чалавек, ушчэнт разбіў канфедэратаў, чыя колькасць складала амаль 4 тысячы салдат і валанцёраў. У 1772 годзе як вынік гэтай бітвы рушыў услед падзел Рэчы Паспалітай, названы першым. А за ім і вядомыя падзеі ў сойме, якія ўславілі Тадэвуша Рэйтана на стагоддзі. Дарэчы, маёнтак Рэйтанаў - Грушаўка - знаходзіцца не так ужо і далёка ад Сталовічы, нават па мерках безавтомобильных мінулых стагоддзяў.

У апошнія гады аграгарадок вырас, з'явіліся дзве новыя і доўгія вуліцы, у дома заехалі навасельцы. Пацягнулася моладзь, ствараюцца новыя сем'і. Больш стала шкаляроў. Таму і вырашылі: трэба будаваць сваю ўстанову культуры -культурна – досугавы цэнтр.

Цэнтр адкрылі 10 гадоў таму, пабудавалі з новага падмурка. Сам будынак КДЦ і прылеглая да яго тэрыторыя чапляюць позірк: вялікая асфальтаваная пляцоўка, зеляніна, газоны, лаўкі ... Чысціня і уют.

Тут працуюць 7 гурткоў, з якіх 6 для дзяцей: сольны «Я спяваю», вакальны ансамбль «Усмешка», тэатральны, дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва, аматарскай творчасці «Кудесница» і танцавальны «Імпульс». Ёсць і дарослы калектыў "Рунь".

Вакальны калектыў "Рунь" створаны ў 2008 годзе. Ёсць добры мецэнат у асобе кіраўніка сельгаспрадпрыемства Надзеі Ягоравай, пашылі для "Руні" два камплекты дарагіх сцэнічных касцюмаў. У рэпертуары ансамбля больш за 200 песень, у скарбонцы - дзясяткі грамат і дыпломаў. Выступаюць на сельхозвыставках ў Мінску, сустракаюць замежныя і беларускія дэлегацыі.

На тэрыторыі КДЦ знаходзіцца брацкая магіла загінулым падчас Вялікай Айчыннай вайны.

На тэрыторыі аграгарадка Сталовічы і бліжэйшых вёсак размешчана сельскагаспадарчае прадпрыемства "СталовічыАгра". Асноўныя віды дзейнасці: жывёлагадоўля, раслінаводства.